1. Gamalt bréf, geymt í 180 ár, skrifað á útmánuðum 1844, en viðtakandinn þurfti að nýta allan pappír og þessi var ekki fullskrifaður, hlýjum orðum Ketilríðar vestur á Löngumýri og skyldi senda og komst síðan austur yfir Blöndu. Áin var reyndar á ís eins og venjulegt var á veturna.

2. Og bréfið sýnist skrifað af konu, m. k. biður hún um betra blek. Er ættuð frá Steinsstöðum og komin af Goðdalaprestum. Ekki var sjálfsagt að kenna stúlkum skrift þó bræður þeirra fengju þá kennslu á betri heimilum.

3. Í þessum sögukornum hverfum við í fyrstu aftur um röska öld, Guðrún frá Lundi og Jón maður hennar voru að hefja sambúð sína á höfuðbólinu í Bólstaðarhlíð og skírðu drenginn sinn og fyrsta barn, Angantý, f. 1910. Nokkrum árum síðar bar ungt skáldsefni að garði heimavinnandi konu í borginni syðra. Hún skírði hann líka þessu skáldlega nafni. Hvorug vissi af hinni. Við getum litið til þeirra beggja árið 2024.

En nafnið fágæta, Ketilríður, sem 3 konur þar heima í dölum hafa borið og fleiri vestur á Fjörðum, ætla ég, að hafi borist þar að eyrum skáldkonunnar og sú sem ættuð er frá Strjúgi er mesta uppáhaldi hjá mér svo ég geri mér þetta að tilefni til að rölta fáeina töluliði með lesandanum milli rita, vefsíðna og þessara fágætu nafna.  Byrjum hjá Angantý í borginni.

 4. „Angantýr hafði mjög fallega söngrödd og það leið enginn dagur svo að ekki væri spilað og sungið heima hjá mér. Ég spilaði á orgelið, raunar mjög lélega, en hann bætti það upp með söng sínum.
En hugann minninga fyllir fans.
Ég flétta úr þeim ofurlítinn krans
og legg hann á skáldsins leiði."  Reykjavík 17. ág. 1946 ETh.

5. Hér birtist lýsing Elínar Thorarensen með litlu ljóði, konu í borginni, einstæðrar með barn og hús opið fyrir kostgangara. Að dyrum hennar bar sveitapiltinn Jóhann frá Ólafsvík, tæpra 19 ára og skáldsefni, en þau urðu nánir vinir og gáfu hvort öðru nöfnin skáldlegu, Angantýr og Brynhildur. Elín skrifaði minningabókina Angantýr eftir skáldið Jóhann Jónsson sem fékk ekki að njóta langrar ævi, lést hálffertugur en hefði orðið fimmtugur árið 1946, á útgáfuári bókarinnar Angantýs.

6. Nöfn, viðburðir, vísur, ljóð og sögur – þessi  meginviðfangsefni skálda hafa fylgt okkur frá Ævari gamla í Hlíð og Njáli á Bergþórshvoli, nátengd baráttunni fyrir sjálfstæði eyjunnar hvítu, draumnum um fegurra mannlíf, minningum um misskiptingu gæða á fyrri öldum, stundum með hungurvofuna við húsdyrnar.  Skáld og presta, kotbændur og sýslumenn, útvegsbændur, eyjakonur, nærfærnar konur, prjóna- og prestskonur ber fyrir augu þeirra sem litast um á söguslóðunum.

Af kyni Húsafellspresta var Sigríður Sigvaldadóttir sem kom ásamt manni sínum sr. Snæbirni Halldórssyni austan frá Þönglabakka í Fjörðum vestur að Grímstungu. Þau komu við í Hörgárdalnum, þar sem prestur þjónaði í Möðruvallasókn nær 20 ár, en lést vestur í Vatnsdal 78 ára og börn þeirra bjuggu og juku kyn sitt þar um sveitir, sum fóru til borgarinnar sem enn var smá. 

Prestsfjölskyldurnar fluttust margar oftar en einu sinni og stundum oftar.

Að vera vera vinnumaður hjá presti eða ráðsmaður hefur stundum verið harla strangt verkefni! Það reyndi Jósafat á Brandsstöðum, sem rak fé prests vestan frá Hvammi í Norðurárdal norður að Mælifelli/á dögum sr. Jóns Ó Magnússonar, um 1887. En tryggari afkoma fylgdi heimilum þeirra og prestsetrin eða kirkjurnar voru nokkur ígildi félagsheimila, messur á sunnudögum með tilheyrandi hefðum. Og veitingar og selskapur á messudögum.

7. Sýslumaður var fyrsti rithöfundurinn, sem náði til okkar, náði að meitla persónur, sem lifa góðu lífi í hugum okkar. Jón Thoroddsen á Leirá/Haga/Flatey f.1818 samdi sögu með Sigvalda presti og Gróu á Leiti og valdi þar nöfn sem síðan eru lituð af því söguefni í huga þjóðarinnar.

8. En hvert var hlutskipti skálda og fræðimanna. Daði fróði er mér/IHJ hugstæður þessa dagana en hann átti mörg ár meðal Húnvetninga og kærustu á Ytri-Löngumýri. Kemur síðar að honum.

9. Kirkjulaus sveit var á Laxárdal, miðdalurinn átti sókn að Holtastöðum, ysti hlutinn að Höskuldsstöðum, en fremsti hlutinn að Bólstaðarhlíð, annexíu frá Bergsstöðum þar til sr. Gunnar Árnason varð prestur þar í dölunum fyrir einni öld – síðla árs 1925 – og hafði makaskipti við Gísla ömmubróður Pálmason á Æsustöðum og Bergsstöðum. Þá var orðið styttra á kirkjustaðina miðsveitis, Hlíð og Holtastaði en Bergsstaðir komnir í meiri fjarlægð.

10. Tölum meira um nöfn, Angantýr og Ketilríður eru nöfn sem ég tengi Bólstaðarhlíð, Angantýr fæddist þar en Ketilríður Friðgeirsdóttir í Hvammi átti þangað kirkjusókn í æsku sinni en þær nöfnur, Ketilríður Ketilsdóttir eru aðallega tengdar Laxárdalnum.

Sveitaskáldið Friðgeir, faðir yngri Ketilríðar, varð ekki langlífur og líklega hefur engin borið Ketilríðarnafn þar í dölunum eftir 1880. En þeir sem áfram búa nefna stundum þá burtfluttu og því trúi ég að Guðrún frá Lundi, móðir Angantýs f. 1910 hafi kynnst Ketilríðarnafni úr ummælum eldra fólks þegar þau Jón, ung og nýgift, voru að hefja búskap sinn í Bólstaðarhlíð.

11. Árni hvítkollur Jónsson á Mörk var fátækur bóndi á Laxárdal og Ketilríður eldri var fyrri kona hans en hann var afi þeirrar yngri. Árni var faðir Árna Frímanns f. 1861, Árna gersemi, sem bjó í Skyttudal eftir að hann hljóp af sér hornin og eignaðist konu úr Sæmundarhlíðinni. Hann lést í Skyttudal 1917 frá konu og ungum syni. Sjá krækju.

12. En þriðju konuna með Ketilríðar nafni fann Jón sagnfræðingur nú á útmánuðum.

Fann og fann!

Fann ég ekki nýjan Arnljót Ólafsson þegar upp kom að hann var Snæbirningur og frændi Jóa í Stapa, Jónasar Illugasonar og bróðir Sigvalda á Skeggsstöðum. Og Stefana afasystir arfleiddi mig að bók úr bókasafni Arnljóts. Sjálfum Bæsár-Jóni útgefnum í 2 bindum af Jóni forseta. Yndislega lúnar á kjöl, en annars í góðu ástandi.

13. Við þurfum einlægt að vera að finna eitthvað – eða skapa, rétt eins og skáld og listamenn! 

14. Vestur á Melum – í Þjóðarbókhlöðunni/Landsbókasafninu – liggur bréf í traustum umbúnaði, ástarbréf til Daða fróða, 180 ára gamalt, skrifað af Ketilríði K., sem var þó ekki þessi Ketilsdóttir frá Strjúgi, formóðir Þórs bassasöngvara og prentara á Akureyri og mikils frændbálks, heldur er Ketilríður þessi Kristjánsdóttir og þannig frænka okkar afkomenda Bjarna og Guðrúnar á Sjávarborg og Þorsteins föður hennar á Reykjavöllum.

15. Ketilríður Kristjánsdóttir var dótturdóttir Benedikts í Neðra-Lýtingsstaðakoti/Árnesi, Hvammkoti og Gilkoti/Steintúni – og bróðurdóttir hreppstjórans á Neðribyggðinni, Þorsteins bónda á Reykjavöllum.

16. Þeir bræðurnir: Benedikt inn skáldmælti, Þorsteinn ái minn og Sveinn Pálsson náttúrufræðingur og læknir í Vík í Mýrdal, voru synir Guðrúnar ljósmóður og Páls Sveinssonar á Steinsstöðum í Tungusveit.  En rifjum fyrst upp nokkuð um Daða.

17. 
Eigi fyrir hefð né hrósi
hann að sínu starfi vann;
hann að sannleiks leitaði ljósi
leitaði vel - og margt hann fann.  GrTh

Grímur Thomsen orti um
Daða Níelsson inn fróða.

18. En Daði átti til að skemmta tilheyrendum sínum og orti um Svein bróður sinn, prest í Blöndudalshólum og síðar forsetaafa:

Sínu heyi segir af
svíkjast muni þurrkur,
hefur um það hvefsnisskraf
hökulgarma lurkur. DN

Daði var þá hjá bróður sínum, sr. Sveini í Blöndudalshólum og bar svo til sunnudag einn um sumarið, að prestur vildi fá fólk sitt til að vinna við heyþurrk. Daði var þess ófús og gerði vísuna.

19. Bræðurnir Sveinn og Daði hlutu ólíka ævi, Sveinn fór til náms, varð prestur og prófastur, faðir Hallgríms biskups, móðurfaðir Sveins Björnssonar forseta og samdi Prestatal og prófasta á Íslandi en Daði hlaut dauft og stundum illt atlæti í æsku, var smali framan af ævi en ráðsmaður í nokkur ár hjá ekkju uppi í Gautsdal, sinnti líka fræðum eins og bróðir hans en við harla örðugar aðstæður. Einhleypur jafnan, en kærleiksbréf Ketilríðar til hans hefur varðveist og við skoðun Jóns Torfasonar sagnfræðings lýstist upp fyrir honum, að það frá annarri Ketilríði en þeirri er þar var skráð, áðurnefndrar Ketilsdóttur frá Strjúgi.

Hún er Kristjánsdóttir bréfritarinn.

Meira um það og bréfið sjálft þegar fram tínast sögukornin.

20. Stóðum tvö í túni.
Tók Hlín um mig sínum
höndum, haukligt kvendi,
hárfögr og grét sáran.
Títt flugu tár af tróðu,
til segir harmr um vilja.
Strauk drifhvítum dúki
drós um hvarminn ljósa.

Ketilríður heitir hún, konan, mærin sem fær svo glæsilega vísu í Víga-Glúmssögu.

21. Ketilríður Friðgeirsdóttir í Hvammi var hagorð, tveir vísur hennar geymast í vísnasafni nágranna hennar Sigurði frá Selhaga:

Sendir yndi og sanna ró
sorg þó lyndið beygi
yfir synda óðar sjó
á hugmyndafleyi.

Þyrnar stinga þreyttan fót
þar af ringast gleði.
Allt í kring og upp í mót
eg þó syngi og kveði.

22. Við, sem eigum okkur dellu í ættfræði, eigum dýrmætan sjóð að sækja í, nl. Íslendingabók þar sem forfeður okkar, frænkur og frændur eru skráð og finnanleg. Nöfnur og nafnar eru líka fljótfundin, ef við setjum inn stakt nafn og orðið um á undan ártalinu. Höldum nú enn lengra aftur þó við höldum okkur við Laxárdalinn.

23. Kona er nefnd Ketilríður, fædd á Strjúgi í Langadal 1794, dóttir Kvæða-Ketils og Guðrúnar Hallsdóttur, sem kom vestur í Langadalinn úr Skagafirði. Ketilríður lést 63 ára að aldri og lét eftir sig dótturina Ragnheiði Árnadóttur, móður Ingibjargar prestsfrúar á Höskuldsstöðum Benjamínsdóttur, ömmu Þórs á Akureyri og Odds jöklafræðings Sigurðssona.

24. Börn Strjúgshjónanna, Ketils og Guðrúnar hétu: Guðmundur 1791,  Natan 1792, Ketilríður 1794,  Jón 1798, Ketill 1801 og er mikil saga af sumum þeirra en vísur og ljóð fylgja eftir elstu bræðurna.

25. Árni hvítkollur var eiginmaður Ketilríðar eignaðist líka soninn Friðgeir en hann varð sveitaskáld Hlíðhreppinga og bóndi í Hvammi á Laxárdal á árunum 1860 -´71. Áður bjó Friðgeir á Mörk eins og Árni faðir hans.

Ketilríður Sigurbjörg og Málfríður voru dætur Friðgeirs í Hvammi og Hólmfríðar konu hans, Ketilríður yngri var fædd 1863.

Sonur hennar erfði hagmælsku Friðgeirs afa síns, varð prestur vestur í Kanada en síðan Þingeyinga, á Húsavík og Hálsi í Fnjóskadal og flutti með sér tónlist vestan um haf, sem hann gerði texta við, s.s. ljóðið Fram í heiðanna ró. Hann var söngstjóri karlakórsins Þryms í 2 áratugi. Friðrik Aðalsteinn Friðriksson hét hann, þessi tónvísi prestur, faðir Bjargar verslunarmanns og píanóleikara á Húsavík, sr. Arnar Friðrikssonar prests og söngstjóra á Skútustöðum og þeirra Aldísar og Birnu. Sjá krækju á minningargreinar í heimildum.

26. Ketilríður Sigurbjörg í Hvammi var 8 ára þegar foreldrar þeirra fluttu úr sveitinni, út að Refsstöðum en ekki yfirgáfu þau dalinn að sinni. Friðgeir lést litlu síðar en ekkja hans Hólmfríður lifði til 1883, varð húsfreyja í Móbergsseli.

27. Víkur sögunni ofan af dalnum græna og háa, niður að kirkjustaðnum og höfuðbólinu í  Bólstaðarhlíð þar sem Angantýr Jónsson fæddist áratugum seinna en Ketilríður in yngsta flutti af Laxárdalnum.

Foreldrar hans skáldkonan Guðrún frá Lundi og Jón Þorfinnsson voru þar í vinnumennsku og  húsmennsku og þau eignuðust þar sitt fyrsta barn sem fékk þetta fagra nafn, Angantýr.

28. Og Angantýr orti líka ágætlega:

Þegar sólin signir brá
á sumarblíðum kvöldum
finn ég eins og ylinn frá
æðri máttarvöldum.  AJ

29. Angantýr er ekki algengt nafn, en fallegt finnst mér það eins og konunni í borginni, sem tók í kost tvítugan ungling, utanbæjarmann og gaf honum þetta nafn sem opinbert varð, þegar hún ritaði bók um kynni þeirra og samvistatíma.

30. Nafninu Ketilríði kynntist ég fyrst þegar ég, krakki í foreldrahúsum í Ártúnum, lá í skemmtisögum, þ. á. m. Dalalífi Guðrúnar frá Lundi í 5 bindum, vissi þó óglöggt að hún byggi á Sauðárkróki og enn síður að búskapur þeirra hjóna hefði byrjað í Bólstaðarhlíð, á næsta bæ, þar sem frumburður hjónanna fæddist og eignaðist sitt fallega nafn.

31. Úr sögu Guðrúnar varð mér einna minnisstæðast nafn Ketilríðar á Jarðbrú, hinnar mestu umsvifakellu, greindrar og duglegrar en hún lét ýmislegt misjafnt flakka um eftirlætispersónur sögunnar, sem voru sumar harla brokkgengar. Guðrún gerir úr henni talpípu sem upplýsir eitt og anna – ekki lá Ketilríður á upplýsingum:

32. Dalalíf III bls. 51

„Og þú líka, ómyndin þín," sagði Ketilríður og snerist að Sigga. Hann skellihló að ofsa hennar:
„Ég gæti vel trúað þér til þess að fela þessa hluti sjálfur, svo að blessuðu barninu yrði kennt um það," bætti hún við.
Finnur gamli sat á stólnum sínum og deplaði augunum kankvíslega til gluggans.
„Hann er þá nokkuð lúmskur rauðkollótti kálfurinn," sagði hann lágt.
„Er það barnið eða hvað sem þú átt við?" spurði Ketilríður hranalega og steytti hnefann framan við andlitið á gamalmenninu. En hann brosti bara til gluggans, vissi víst ekkert af því sem fram fór í kringum hann.
„Ég gæti best trúað því að Katla gamla ætlaði sér að gjósa í dag," sagði hann.
Siggi hló ánægjulega.
„Hún er þegar byrjuð," sagði hann.
Þá sneri Ketilríður til baðstofu.

33. Ég geri því skóna að Guðrún hafi numið hið fágæta nafn Ketilríðar meðan hún dvaldi í Hlíð eða á næsta bæ, Þverárdal, þó Ketilríður í Hvammi væri flutt úr héraði eins og við gerðum unglingar á minni tíð, en Árni gersemi, föðurbróðir hennar var bóndi og reglumaður í Skyttudal síðustu æviár sín svo fjölskyldan þeirra Árna eldri og Ketilríðar frá Strjúgi hefur átt skjól í sögum og vitund sveitunganna um 1910.

34. Ketilríður Friðgeirsdóttir 1863-1948, var í Hvammi 1870, hfr. á Bókhlöðustíg Rv. 1901, saumakona, hfr. og saumakona Heklu Ólafsvíkursókn 1920, var á Bræðraborgarstíg 21c Rv. 1930.  Ísl.bók

35. Íslendingabókin finnur 67 með nafninu Angantýr og sá sem fæddist í Bólstaðarhlíð 1910, er sá tólfti í röðinni.

36. En inn fyrsti Angantýr var vinnumaður í Svefneyjum, f. um 1635, dó innan við fertugt „lagðist ósjúkur niður um kveldið en fannst dauður um morguninn." Ísl.bók

37. En hugum nú að Erlendi á Mörk, að greina okkur meira af Laxárdalnum, þar sem foreldrar hans héldu áfram búskap sínum, nokkru eftir daga Árna hvítkolls og Árna gersemi á þessu forna höfuðbóli:

38. „Árið 1884 var búrið á Mörk rifið og byggt og komið svo fyrir að rúm fékkst fyrir stofuhús þar sem búrið hafði áður verið. Árið 1885 var stofan byggð, 12x12 álnir. Var hliðveggur á millum bæjardyra og hennar, þilveggur. Það var fyrsta stofuhús á Laxárdal, sem eingöngu var ætlað gestum, að undanteknu í Þverárdal, þar var gamalt stofuhús." EG 34

39. „Faðir minn vildi aldrei að hross gengju á túnum eftir að snjó leysti og var ég/EG mjög snemma ára látinn vaka yfir túninu. Fyrst vöktum við bræðurnir báðir meðan ég var að kynnast aðferðinni, eftir það vakti ég einn. Þótti mér það æði dapurleg ævi, einkum ef þoka var og mest vegna myrkfælninnar og sjálfsagt var að forðast að ganga fyrir opnar húsdyr. Þegar ég var inni reyndi ég að skemmta mér við að lesa í Biblíunni það sem mér þótti sögulegast. Þegar kom lengra fram á vorið og verja þurfti túnið fyrir ánum voru mér fengnir prjónar og sagt að sitja uppi á túnstafninum, þar syfjaði mig minna um lágnættið og jafnframt sæi ég þaðan betur yfir túnið. Stundum átti ég að bera hrúgur af vellinum og koma þeim inn í húsagarðana. Það þótti mér betra en að prjóna. Ég hef verið á sjöunda ári eður sjö ára þegar ég lenti í áflogum við í illu við stúlku á líkum aldri og ég, en hún var sterkari og hét Ketilríður Friðgeirsdóttir frá Hvammi, næsta bæ. Var það út af húfu sem hún átti. Gleymd eru mér tildrögin. Ekki hef ég flogist á í illu síðan." EG/Heima og heiman bls. 52

40. Á jólaföstu 1856 fór Daði í bóksöluferð vestur um sýslur. Fór hann um Skagafjörð og vestur í Húnaþing og ætlaði að fara allt út í Spákonufellshöfða. Gekk hann út Langadal og gisti um nótt á Breiðavaði hjá Jónasi fyrrum hreppsstjóra. Lagði hann upp þaðan að morgni 8. des. í hægviðri, en með því að veður var ótryggilegt, bauð Jónas honum að vera aðra nótt, en hann taldist undan og kvaðst verða að flýta sér. Jónas kallaði veður ískyggilegt. Þá svaraði Daði: „Varla mun ég úti verða, en komi það upp á, mun ei þurfa að leita mín, því ganga mun ég það sem fætur toga, en ei setjast að í villu til að missa limi mína." Eftir það spurðist ei til Daða fyrr en á miðju næsta sumri, að lík hans fannst við Laxárós í Refasveit og eigi annað með honum en bréfaveski hans. Eru það tilgátur manna, að hann hafi gengið fram af snjóhengju í hríðinni og hrapað ofan fyrir.

41. Þegar lát Daða spurðist var kveðið – af Gísla Konráðssyni:

Daði fórst inn fróði
frægr að minni gnægu
áttar Íslands þátta
ærin skil að færa.
Fósturjarðar flestu
fann ártöl at sanna
hugar geymd í haga;
hver mun slíkur vera? GK

42. Jón Aðils sagnfræðingur og höfundur þáttarins um Daða:

„Eitt af því, sem einkennt hefur íslenska alþýðu frá alda öðli, er bókvísin. Á landi voru hafa alloftast verið einhverjir þeir menn uppi með alþýðustéttinni, er lagt hafa stund á kveðskap og ritstörf og staðið mörgum menntamönnum framar í þeim efnum. Hvort þetta fræðagrúsk hefur að öllu samanlögðu verið hollt og affarsælt fyrir atvinnurekstur manna, skal ósagt látið. En hitt er víst, að íslensk bókvísi á þessum alþýðlegu fræðimönnum margt og mikið að þakka. Þeir hafa geymt og varðveitt margvíslegan fróðleik, skráð sögur, ættartölur og annála, ort rímur og kvæði og jafnvel látið eftir sig rit í ýmsum fræðigreinum öðrum, sem eru eigi að jafnaði taldar við alþýðu hæfi. Svo er t.d. um Björn á Skarðsá, Jón lærða, Gísla Konráðsson, Jón Bjarnason í Þórormstungu og marga fleiri, sem hér yrði of langt upp að telja.

43. Einn í tölu þessara manna var Daði fróði eða grái eins og hann sjálfur nefndi sig og skrifaði að jafnaði. Líf hans var í ytra skilningi snautt og fábreytt og tilkomulítið, sífelld barátta við strit og skort og örbirgð, en í andlegum skilningi var það auðugt og fjölskrúðugt og þeim einkennum prýtt, er um fram allt mega teljast grundvallarskilyrði fyrir áreiðanlegri sagnaritun, en þau eru brennandi fróðleiksfýsn og sannleiksþrá."

44. Daði var fæddur að Kleifum í Gilsfirði 22. júlí 1809, laugardaginn í 14. viku sumars. Foreldrar hans voru Níels Sveinsson bóndi á Kleifum og Sesselja Jónsdóttir Guðmundssonar á Barmi í Dalasýslu. Níels var fæddur 1764 og andaðist snögglega í júnímánuði 1810. Sveinn Sturlaugsson faðir hans, var fæddur 1728 og andaðist skömmu eftir aldamótin 1800 fullra 72 ára. Hann var íturmenni hið mesta, fríður sýnum og karlmannlegur á velli, mikilleitur, ennismikill, nefstór, bláeygur og manna hárprúðastur á yngri árum; var hárið bleikt og féll í lokkum. Hann var manna hagastur bæði á tré og járn, silfur og kopar og var svo að orði um hann kveðið, að allt léki í höndum hans sem hann tæki á. Hann hafði skarpar sálargáfur, næmi greind og minni, og sá jafnan fljótt hvernig í hverju máli lá. Auk þess var hann vel hagmæltur. Sveins er hér svo ítarlega getið af því að auðsætt er, að sonarsynir hans hafa sótt til hans bæði gáfur sínar og ýmis ytri líkamseinkenni. En heldur þótti Sveinn geðstór og óþýður í lund, drykkjugjarn og óeirinn við öl.

45. Eftir að Daði missti föður sinn, fór hann til frændfólks síns, því móðir hans var bláfátæk. Ólst hann þar upp við bágindi og var hart haldinn; fékk því lítinn þroska. Hjá móður sinni og seinni manni hennar dvaldi hann frá 1818-1822 við skort og óþýtt atlæti og átti hann jafnan litlu ástríki að fagna af móður sinni. Vorið 1822 var hann fermdur á hvítasunnudag í Garpsdalskirkju af síra Jóhanni Bergsveinssyni. Hrósaði prestur honum fyrir næmi og skilning og setti hann efstan á kirkjugólfi af börnum þeim, er þá voru fermd. Hafði hann mest lært að lesa af eigin ástundan. Eftir ferminguna fór hann eitt ár í dvöl í ekki góðan stað og var svo hjá móður sinni á ný við stirt atlæti í 2 ár.

46. Oftast nær á æskutíðum
ama helst ég mætti stríðum
mótlætið úr hörkuhríðum
hót ei vildi greiðast.
Lífsstundirnar leiðast
Fátt af dögum fékk ég blíðum
furðu mjög að sjá.
Ljúfi Guð þá líkar þér.
Leys mig heimi frá.

Jafnan var þó létt mín lundin
Linaði hryggð við næturblundinn
mörg þá gleymdisti mæðustundin
mig sem hitti greiðast.
Lífsstundirnar leiðast.
Nú er burtu, heill sú hrundin
harmi er linna má.
Ljúfi Guð þá líkar þér.
Leys mig harmi frá. DN

47. Ekki get ég unað mér við sjóinn:
skemmtun mín er ætíð öll
upp um dali og grösug fjöll
og sauðahaga sæmilega grónn. DN

48. Illt er að biðja oft um lán
illt er að vera hrakinn
illt er að þola eymd og smán
illt er að vera nakinn. DN

49. Höfundur að þættinum um Daða fróða, sagnfræðingurinn Jón Aðils segir:

„Langmestan stuðning hef ég haft af ritum Jóns Borgfirðings. Munu þau reynast ómetanlegur stuðningur öllum þeim mönnum er fjalla um bókfræði vora frá seinni öldum."

50. Nafnið Kvæða-Ketill er dulúðugt en kvæðamaður er sá sem getur kveðið stemmur og stökur, ekki endilega hagorður þó stundum prýði sá hæfileiki kvæðamanninn. Ketill og Guðrún á Strjúgi eignuðust barnahóp: synina kunnu, Guðmund og Natan en yngri voru Jón og Ketill. Systirin Ketilríður er in þriðja í röðinni f. 1794 og var fyrri kona Árna Jónssonar hvítkolls á Mörk á Laxárdal. Lengi var hún í hjónabandi með Árna, en var heilsulaus og bjó hjá vinafólki þeirra ofan í Langadal meðan hann bjó uppi á Laxárdal með ráðskonum. Ketilríður fékk umsögnina barnfóstra eða lifir af eignum sínum þar sem hún dvaldi hjá Geitaskarðsbændum. En Friðgeir, sveitaskáldið í Hvammi, fylgdi föður sínum í búskaparamstri hans upp á dalnum og Ragnheiður dóttir þeirra Ketilríðar og Árna bjó svo á móti föður sínum á Mörk eftir að Árni komst þangað.

51. Ketilríður Ólafsdóttir hét kona í Lýtingsstaðahreppi, fædd 1774, hfr. í Neðra-Lýtingsstaðakoti sem nú er kallað Árnes. Ketilríður var fyrri kona Benedikts Pálssonar frá Steinsstöðum og þau eru móðurforeldrar Ketilríðar Kristjánsdóttur, þeirrar sem skrifar Daða bréf frá Ytri-Löngumýri 1844 en þessum nöfnum Ketilríði frá Strjúgi og þeirri skagfirsku var ruglað saman þegar bréfið og betra blek var skráð inn á Lbs og þar með hvor þeirra var heitmey Daða fróða. Hann var annars lítt við konur kenndur.

                               Ástæður Daða og bráðræði Ketilríðar

52. Bréf Ketilríðar Kristjánsdóttur til Daða Níelssonar – rannsókn Jóns Torfasonar:
„Í bréfasafni Daða Níelssonar (1809-1857), safnnúmer Lbs. 1236 4to, er
bréf frá Ketilríði K-dóttur, ritað á Ytri-Löngumýri 24. janúar 1844. Um þær
mundir var Daði fyrirvinna í Gautsdal upp á Laxárdal en skv. húsvitjunarbók
Auðkúlu var þennan sama vetur kona að nafni Ketilríður Kristjánsdóttir (1822-
1882) vinnukona á Ytri-Löngumýri og má ætla að hún hafi skrifað bréfið.
Bréfritarinn er sýnilega ekki mjög þjálfaður. Höndin er óörugg,
greinarmerkjasetning eiginlega engin og hver hugsunin rekur aðra, ekki alltaf í
röklegu samhengi.
Hér er bréfið skrifað upp með nútímastafsetningu og greinarmerki sett
þar sem best virðist eiga við. Hver lína í uppskriftinni stenst á við línurnar í
bréfinu. Ekki er öruggt að alls staðar sé rétt ráðið í rúnir bréfsins og eru á
nokkrum stöðum settir stafir innan hornklofa [] þar sem giskað er á leshátt. Á
einum stað nálægt miðju vantar 2-3 stafi sem trauðla verður ráðið í hverjir eiga
að vera":

53. 1844 Ytri-Löngumýri þann 24. janúar.
Hjartkæri vin, ástar heilsan.
Innilegasta hjartans þakklæti fyrir allt gott og dygð-
ugt framferði við mig í öllum greinum. Fátt er um
fréttir nema mikið vonaði ég eftir þér að Æsustöðum
í vetur en það brást mér og kenndi ég það kringum-
stæðum þínum bágum en ekki leti eða viljaleysi.
Nú hef ég vonað síðan á hvurjum degi og vona enn.
Ég þrái þinn fund elsku hjartað m[itt]. Nú er mín
innileg bón til þín, annað hvert þú finnir mig
sjálfur ellegar þú skrifir mér til um bækurnar enn
er kærari fundur þinn, það sé stutt gleði st... 1
Mikið langaði mig til að biðja þig, ef þú værir
ríkur af bleki, að gefa mér í einn penna, þú sér[ð]
mitt slæma blek. Hvörgi er Blanda hér á ís en
hún er uppá það besta að ríða hana og þeir eru
að því á hvörjum degi. Þú skilur það nefnileg[a]
að hún sé góð fyrir þig að ríða hana líka.
Láttu mig nú ekki vona lengi en farðu samt
eftir ástæðum þínum en ekki bráðræði mínu.
Ég kveð þig ástarkossi hjartans og fel þig almátt-
ugum guði í bráð og lengd.
Þess óskar þín ástkær unnusta.
Ketilríður K[ristjáns]d[óttir]

1 Rifið af jaðri blaðsins svo vantar 2-3 stafi.

54. 
Sögukornin hér um Daða eru tínd úr þætti Jóns Aðils í Merkum Íslendingum, nýr flokkur II.
Bréf Ketilríðar til Daða, skrifað á Ytri-Löngumýri er varðveitt í Landsbókasafninu og merkt Ketilríði Ketilsdóttur frá Strjúgi en er frá nöfnu hennar Kristjánsdóttur ættaðri frá Steinsstöðum í Tungusveit. Benedikt Pálsson móðurfaðir hennar var bróðir Þorsteins á Reykjavöllum og er titlaður bóndi og skáld í Hvammkoti, þá bóndi í Neðra-Lýtingsstaðakoti/Árnesi og síðast í Gilkoti/Steintúni. Fyrri kona Benedikts hét Ketilríður Ólafsdóttir.

55. Ketilríður er nú svo fágætt nafn, að aðeins ein birtist okkur í Íslendingabók frá síðustu áratugum, önnur jafnaldra, f. 1947, er nýlega dáinn, bjó í Miðfirði, en sú elsta sem birtist í  Íslendingabókinni er Ketilríður Jónsdóttir f. 1752, hfr. í Eystri-Móhúsum á Stokkseyri og formóðir organistanna, Páls og Sigurðar Ísólfssona, nánar langalangamma þeirra.   Á næstu 20 árum birtir ættfræðin okkur 2 konur, aðra í Hnappadal, en hina í norður í Tungusveit í Skagafirði og er sú amma Ketilríðar Kristjánsdóttur, bréfritarans á Ytri-Löngumýri sem síðar varð húsfreyja suður í Kjós.

56. Tímalína yfir nokkrar áður nefndar konur og fæðingarár þeirra:
Ketilríður Ólafsdóttir, 1774  –  f. k. Benedikts Pálssonar ins skáldmælta frá Steinsstöðum
Ketilríður Ketilsdóttir, 1794  frá Strjúgi
Ketilríður Kristjánsdóttir, 1822 –  ömmubarn KÓ
Ragnheiður Árnadóttir, 1825 – dóttir K frá Strjúgi
Ingibjörg Benjamínsdóttir, 1859 dótturdóttir K frá Strjúgi
Ketilríður Friðgeirsdóttir, 1863 í Hvammi

Nokkrir Hólaprestar – starfstími þeirra í Blöndudalshólaprestakalli:
Auðunn Jónsson 1782-1807 faðir Björns Blöndal sýslumanns
Ólafur Tómasson 1807-´34  langafi Kristjáns Kristóferssonar f. 1890, b. í Köldukinn
Sveinn Níelsson 1835-´43 afi Sveins Björnssonar forseta
Þorlákur Stefánsson 1844 – ´51 en sat á Auðólfsstöðum 1851-´60 
Hjörleifur Einarsson 1860 -´70
og síðasti prestur í Blöndudalshólum var Markús Einarsson 1870 -´81

57. Manntal 1910: Bólstaðarhlíð – alls 15 manns, ungbarnið Angantýr meðal heimilisfólksins.
Guðmundur Klemensson húsbóndi – giftur, f. 1848
Ingiríður Erlendsdóttir húsfreyja – gift, 1851
Þórunn Eyjólfsdóttir ekkja – húskona, 1870
Klemens Þorleifsson barn hennar, 1896
Ingiríður Elísabet Sigfúsdóttir fósturbarn hjónanna 1904
Jón Þorfinnsson húsmaður 1883
Guðrún Árnadóttir kona hans 1887 
Hilmar Angantýr Jónsson barn þeirra 1910
Halldór Jónas Halldórsson lausamaður – giftur 1862
Guðrún Gísladóttir húskona – gift, 1864
Sólveig Guðrún Halldórsdóttir barn þeirra, 1908
Þorkell Tómasson þurfamaður, 1861 (1855 Ísl.bók)
Jón Hallgrímsson lausamaður, 1838 (1836 Ísl.bók)
Klemens Guðmundsson barn hjónanna, 1892
Þóra Jónsdóttir ekkja – húskona, vantar ártal

Heimildir og ítarefni:
Merkir Íslendingar – nýr flokkur II Rv. 1963
Höfundur greinar um Daða í Merkum Íslendingum er Jón Aðils sagnfræðingur: https://www.althingi.is/altext/cv/is/?nfaerslunr=292
Bréf Ketilríðar til Daða safnnúmer Lbs. 1236 4to     n
Erlendur Guðmundsson: Heima og heiman Rv. 2002
Angantýr Jónsson ljóðskáld og verkamaður: https://bragi.arnastofnun.is/hunafloi/hofundur.php?ID=15396
Guðrún frá Lundi: Dalalíf III Rvík 2016
Guðrún frá Lundi: https://is.wikipedia.org/wiki/Gu%C3%B0r%C3%BAn_fr%C3%A1_Lundi
Víglundarsaga í endursögn Hörpu Hreinsdóttur: https://harpahreins.com/kennsluvefir/fva/viglund.htm
Mbl./Minningagr. um sr. Friðrik A. Fr.: https://timarit.is/files/59348812
 -   -    - frh.: https://timarit.is/files/59348817
Um Hólapresta og Árna gersemi/Árna Frímann Árnason f. 1861, yngsta barn Árna hvítkolls á Mörk: https://www.huni.is/index.php?pid=58&cid=16284
Sveinn Pálsson var einn Steinsstaðabræðra: https://www.huni.is/index.php?pid=58&cid=19514 Meira af foreldrum Steinsstaðabræðra og Sveini: https://www.huni.is/index.php?pid=58&cid=20814
Eldri sögukorn um betra blek: https://www.huni.is/index.php?pid=58&cid=20923

58. Viðauki af texta og ljóðum úr Angantý, 2. útg. Rvík 2011:
„Þú veist það Angantýr! að ég var ung þegar ég fluttist úr Breiðafirðinum hingað til Reykjavíkur. Oft langaði mig heim á æskustöðvarnar og eftir að þú komst til mín, langaði mig að sjá þínar æskustöðvar, sem líka eru í Breiðafirðinum. Mig langaði þangað, „sem himinninn hæstur var / og á haustkvöldin stjörnurnar fegurst skína. / Þangað, sem vorgyðjan vænsta bar / vinargjöfina sína," eins og þú sagðir sjálfur." ETh. 41

Ég gekk upp á fjallið fyrir ofan Bæ í Króksfirði, þar sem ég ólst upp. Ég stóð á fallegu klettabelti fyrir uppi í miðju fjallinu og horfði yfir sveitina. Veðrið var blítt, ekki sterkt sólskin, en þessi mjúka birta, sem er, þegar sólin skín í gegn um létt og ljós ský. Þá sá ég, að sveitin smín var miklu fegurri en hún var í huga mínum öll þessi ár, sem ég var fjarverandi og ég hafði í huga mínum þessa vísu eftir Ólínu móðursystur mína:
Gefa þér hygg ég hjarta og önd
hugurinn tryggir þér sín lönd
æ meðan byggist ey og strönd
yfir þig skyggi drottins hönd. ETh.42

59. En Herdís, móðir Elínar Thorarensen, og Ólína, systurnar úr Breiðafirðinum eru persónur í ljóði Þórbergs sem Atli Heimir samdi vel þekkt lag við, Í Skólavörðuholtið hátt. Afmælisdigturinn er ortu til Elínar sjálfrar eins og Soffía Auður Birgisdóttir segir frá í þessarri útgáfu bókarinnar, bls. 115.

Elín Thorarensen var fædd 16. september árið 1881 á Hrófá í Strandasýslu þar sem foreldrar hennar voru í húsmennsku. Hún var skírð Elín Elísabet Jónsdóttir og var fyrsta barn foreldra sinna, Jóns Einars Jónssonar stúdents sem síðar varð bóndi og kennari á Ingunnarstöðum í Geiradalshreppi og Herdísar Andrésdóttur en hún var sjaldan nefnd öðruvísi en að með fylgdi nafn tvíburasystur hennar, Ólínu sem einnig var þjóðkunn skáldkona. Þær systur voru náskyldar Theódóru Thoroddsen og á heimili þeirra í Reykjavík voru tíðir gestir menningarvitar á borð við Theódóru, Sigurð Nordal og Þórberg Þórðarson.
Bls. 78 – úr eftirmála Soffíu Auðar.

Ingi Heiðmar Jónsson